منابع تولید انرژی بدن در فعالیت های ورزشی

در بدن منابع مختلفی برای تأمین انرژی مورد نیاز فعالیت های آدمی وجود دارد. ترکیبات فسفاژن، قندها (کربوهیدرات ها)، چربی ها (لیپیدها) و پروتئین ها منابع مختلفی هستند که می توانند برای تأمین انرژی مورد استفاده قرار گیرند. البته استفاده از هر کدام از آنها برای تأمین انرژی، بستگی به مدت زمان فعالیت و شدت فعالیت دارد؛ بنابراین، با توجه به مدت و شدت فعالیت است که این منابع مورد استفاده قرار می گیرند.

 فعالیت های انسانی چگونه براساس شدت و زمان تقسیم بندی می شوند؟

فعالیت های فیزیکی براساس آنکه از کدام منبع برای تأمین انرژی استفاده کنند، به گروه های ذیل تقسیم می شوند:

1. فعالیت هائی که بسیار شدید و سریع انجام می شوند و مدت زمان انجام آنها بسیار کم است و معمولاً کمتر از ده ثانیه طول می کشند. از این فعالیت ها می توان مسابقه دوی صد متر را مثال زد.

2. فعالیت های شدیدی که حداکثر شدت را ندارند و معمولاً کمتر از سه دقیقه زمان می برند. از این فعالیت ها می توان مسابقه دوی 400 متر را مثال زد.
3. فعالیت هائی که شدت آنها متوسط و کمتر از متوسط است و بیشتر از سه دقیقه زمان می برند.

 کاربرد تقسیم بندی فوق چیست؟

کاربرد این تقسیم بندی در توضیح مفاهیم تأمین انرژی است. در فعالیت های گروه اول که بسیار شدید و سریع است. در فعالیت های گروه اول که بسیار شدید و سریع است، انرژی از دستگاه فسفاژن تأمین می شود.

دستگاه فسفاژن یعنی چه؟

در بدن انسان ترکیباتی به نام های کراتین فسفات (Creatine Phosphate  )، آدنوزین تری فسفات (Adenosine Triphosphate  ) و آدنوزین دی فسفات (Adenosine Diphosphate  ) وجود دارد که در هنگام فعالیت های بسیار شدید و سریع نیاز به اکسیژن باعث تولید انرژی و انجام فعالیت های انسانی می شود. اما نکته مهم آن است که ذخیره این منبع انرژی در بدن انسان بسیار اندک است و در صورت انجام فعالیت بسیار شدید و سریع، در کمتر از ده ثانیه تمام می شود؛ بنابراین، بدن قادر به انجام فعالیت های بسیار شدید و سریع بیشتر از ده ثانیه نخواهد بود، چرا که ذخیره آن تمام می شود و برای بازسازی آن نیاز به زمان دارد .

درباره فعالیت های گروه دوم، یعنی فعالیت های شدید که کمتر از سه دقیقه طول می کشد؟ چه اتفاقاتی می افتد؟

در فعالیت هائی که بیش از ده ثانیه و کمتر از سه دقیقه طول کشیده و شدت آن زیاد است، گلیکوژن که یک ترکیب قندی پیچیده و ذخیره در عضلات (و نیز در کبد) می باشد مورد استفاده قرار می گیرد و از آنجائی که فرصت ترکیب با اکسیژن وجود ندارد، گلوکز بدون ترکیب با اکسیژن، باعث تولید انرژی می شود. در این فر آیند، اسیدلاکتیک نیز تولید می شود که تجمع و افزایش اسیدلاکتیک باعث خستگی، درد و احساس کم توانی می شود. معمولاً در این گونه از فعالیت ها در عرض سه دقیقه میزان اسیدلاکتیک به حداکثر زمان خود در عضله می رسد.

گروه سوم فعالیت ها، فعالیت های با شدت متوسط و طولانی بود. در این فعالیت ها چه منابعی برای تولید انرژی مورد استفاده قرار می گیرد؟
در فعالیت هائی که بیشتر از سه دقیقه طول می کشد، شدت فعالیت متوسط و یا کمتر از متوسط است؛ بنابراین چنین شرایطی، یعنی شدت کم و زمان طولانی، فرصت را فراهم می کند تا بدن با استفاده از اکسیژن و به صورت هوازی بتواند از قندها و چربی ها برای تأمین انرژی استفاده نماید. در این دستگاه، محدودیت تولید انرژی از نظر مقدار و زمان وجود ندارد، در ضمن، مقدار تولید انرژی بسیار بیشتر از دستگاه های قبلی است. البته نباید فراموش کرد که در دستگاه هوازی، قندها (کربوهیدرات ها) در اولویت هستند و پس از پایان سوخت قندها، با توجه به زمان فعالیت، نقش چربی ها در تأمین انرژی بیشتر می شود. با دانستن این مطلب، چگونه می توان از آنها به طور کاربردی استفاده کرد؟

به طور خلاصه باید یادآور شد که در فعالیت های بسیار شدید و سریع و کوتاه مدت، منبع انرژی دستگاه فسفاژن است که ذخیره آن بسیار اندک است و در کمتر از ده ثانیه به پایان می رسد. در فعالیت های شدید، قندها بدون حضور اکسیژن (بی هوازی) باعث تولید انرژی می شوند که باعث به وجود آمدن اسیدلاکتیک می شود که تجمع آن باعث خستگی و درد شده و بیش از سه دقیقه نمی توان به آن ادامه داد. نوع سوم، فعالیت های متوسط و طولانی بودند که به خاطر استفاده از اکسیژن، هوازی نامیده می شوند و از قندها و چربی ها برای تولید انرژی غالب یعنی دستگاهی که نقش بیشتری در تأمین انرژی دارد، در فعالیت های بسیار شدید و زیر ده ثانیه، دستگا فسفاژن، در فعالیت های شدید و کمتر از سه دقیقه دستگاه بی هوازی و در فعالیت های متوسط و طولانی دستگاه هوازی است.

با دانستن این مفاهیم، ورزشکار می داند که توانائی های انجام کار با نهایت شدت، هیچ وقت بیشتر از ده ثانیه نمی تواند دوام بیاورد. فعالیت های شدید می توانند باعث تولید اسیدلاکتیک و خستگی و درد و ناتوانی شوند، بنابراین توان آن نیز کمتر از سه دقیقه است اما در فعالیت های متوسط می توان به مدت طولانی فعالیت انجام داد. مسئله دیگر اینکه ورزشکار با دانستن آنکه در کدام دستگاه چه منبعی مورد استفاده قرار می گیرد، می تواند در طراحی تمرین دقت بیشتری داشته باشد و هر کدام را تقویت نماید.

مثالی در این مورد :

تصور کنید فردی می خواهد با ورزش چربی بدن خود را بسوزاند و لاغر شود چه کار باید بکند؟ به خاطر دارید در تقسیم بندی گفته شده، فقط در در فعالیت های متوسط و طولانی مدت بود که چربی به عنوان یک سوخت برای تولید انرژی مورد استفاده قرار نمی گرفت؛ بنابراین، فرد باید ورزشی را انجام دهد که شدت آن متوسط باشد و به مدت طولانی انجام شود . یعنی اگر فردی ورزشی را انجام دهد که شدت آن زیاد باشد ولی طولانی نباشد و تداوم نداشته باشد، باعث کاهش وزن نمی شود؟ خیر: به هیچ وجه در فعالیت های شدید و کم مدت، چربی سوخته نمی شود و این فعالیت ها باعث رسیدن فرد به هدف گفته شده نخواهد شد.